Karabağ zaferinin ardından Türkiye ile Azerbaycan arasında kesintisiz ulaşım için ilk adım atılıyor.

Azerbaycan ordusunun 44 günün ardından gelen ezici zaferi sonrası Ermenistan’ın yenilgiyi kabul ettiği anlaşmada önemli maddelerden biri de Bakü – Nahçıvan koridorunun yeniden açılacak olması. Böylece, uzun yıllardır kara bağlantısının sağlanamadığı Türkiye-Azerbaycan-Nahcivan arasında hem karayolu hem de demiryolu bağlantısı kurulması için görüşmeler sürüyor.

Anlaşmanın Türkiye açısından önemi ise, Türkiye hem Azerbaycan ile kara bağlantısı sağlamış olacak hem de Azerbaycan üzerinden Uzakdoğu ve Orta Asya’ya bağlanmış olacak.

Konumu açısından kritik bir noktada bulunan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Türkiye’yi Türk Cumhuriyetleriyle birbirine bağlayan tek toprak parçası. Azerbaycan ile kara bağlantısı 1920 yılında koparılan Nahçıvan, 100 yıldır ana vatanından ayrılmış bir Azerbaycan toprağı. Sovyetler döneminde inşa edilen ulaşım ağları ise, 90’ların başındaki Karabağ Savaşı’ndan bu yana kullanılamaz halde.

Nahçıvan hattı ilk olarak 2008’de Binali Yıldırım’ın Ulaştırma Bakanlığı döneminde ilk defa etütleri yapılan bir projeydi. O tarihte Gürcistan özelinde bazı problemler çıksa da Yıldırım’ın girişimiyle Bakü-Tiflis-Kars projesi ilerletilmişti.

Türkiye, Azerbaycan’ın Karabağ zaferinin ardından demiryolu projesinde ilk adımı attığını açıkladı. Konuya ilişkin konuşan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, Nahçıvan’a yeni demir yolu yapılacağını açıklayarak, “Bakü-Tiflis-Kars Demir Yolu’nun ana damarlarından Divriği-Kars hattında kapasiteyi 5 milyon tondan 20 milyon tona çıkaracağız. Azerbaycan’daki yeni gelişmeler sonrası Nahçıvan tarafına bir demir yolu planlıyoruz, onun da etüt plan çalışmaları bitmek üzere” ifadelerini kullandı.

2020 Şubat’ında da Cumhurbaşkanı Erdoğan Azerbaycan’a gitmiş ve bir dizi anlaşma imzalanmıştı. Aliyev ile ortak basın toplantısında Kars-Iğdır-Nahçıvan demiryolu hattı ve Kars-Nahçıvan gaz hattının yapılacağı açıklanmıştı. Konuşmasında şöyle demişti: “Siyasal alanda önemli bir adım Nahçıvan ve Türkiye arasındaki demir yolu meselesidir. Bu, Nahçıvan’ın gelişimi bakımından çok önemlidir. Bir başkası konu ise Nahçıvan’da sınıra kadar, aynı şekilde, Iğdır`dan da sınıra kadar doğalgaz boru hattının çekilmesidir. Böylelikle, takriben 160 kilometrelik boru hattının çekilmesi ile Nahçıvan doğalgazla ilgili daha elverişli imkan elde edilecektir.”

Kars-Iğdır-Nahçivan hattı için ilk ön etüt çalışmalarına 2018 yılında başlanmıştı..

Demiryolu hattının Türkiye açısından önemi;

Türkiye ile Orta Asya arasında jeopolitik ve jeo-ekonomik anlamda yeni bir dönem başlayacak. Türk dünyasının içinde yapay bir coğrafi engeli ortadan kalkarken, bölgenin uzun vadede Türkiye ve Orta Asya arasında önemli ticaret ağı olması da bekleniyor.

Taşımacılık da açılacak koridor ile birlikte bölgeye komşu tüm ülkeler için yeni bir ticaret potansiyeli meydana getirecek. Nahçıvan’daki muhtemel hattın yeri, mesafesi ve kullanım şekli, ikili ve çoklu ticareti, kargo taşımacılığı ile turizme kadar bölgeye ekonomik olarak yeni bir soluk getirecek. Böylece Türkiye’nin Orta Asya ile ihracat potansiyeli artacak, Türkiye’nin bölgede eli güçlenecek.

Türkiye-Nahçıvan-Azerbaycan ve oradan Hazar’a kadar uzanan bir kuşak, sadece Güney Kafkasya için değil Çin’den Avrupa’ya uzanan İpek Yolu için de önemli fırsatlar doğuracak.

Zenzegur koridoru

Nahçivan-Bakü karayolu bağlantısı Zengezur koridorundan geçecek. Zengezur, bugün Ermenistan toprakları içinde kalıyor. Tarihi Azerbaycan toprağı olan bölge, 1828 Türkmençay anlaşmasının ardından adım adım el değiştirdi. Sadece Azerbaycan’ı Nahcivan’dan değil, Anadolu’yu da Türk dünyasından ayırdı.

Bu irtibatın kurulması, Türkiye’nin Azerbaycan’a ve oradan da Orta Asya’ya doğrudan erişimi açısından hayati önemde. Çünkü Türkiye, Azerbaycan ve Orta Asya’ya karayolu taşımacılığı için ya Gürcistan ya da İran güzergahını kullanmak mecburiyetindeydi.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, konuya ilişkin açıklamalarda bulundu ve Zengezur koridorunun bölgede ulaşım alanında yeni fırsatlar yaratacağını dile getirdi.

“Azerbaycan tarihi toprağı olan Zengezur’dan geçecek ve Azerbaycan’ın ana karası ile ülkemizin ayrılmaz parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Türkiye’yi birbirine bağlayacak yeni koridorun bölgede ulaşım alanında yeni fırsatlar yaratacaktır” diyen Aliyev, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın üye ülkelerini bu koridoru kullanmaya davet etti.

Öte yandan Azerbaycan Başbakanı Ali Esedov da Zengezur koridorunun önemine değindi. Koridorun önemli bir rol oynacağını belirten Esedov, “Bu koridor, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ticaret ilişkilerinin daha hızlı gelişmesine olanak sağlayacak, turizm ilişkilerinin gelişimine de ciddi ivme kazandıracaktır” ifadelerini kullandı.

Oluşturulması planlanan koridora dair bir diğer açıklama ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay’dan geldi. “Nahçıvan ile Azerbaycan arasında planlanan koridorun açılmasıyla birlikte Bakü, Orta Asya bölgesinde önemli bir lojistik merkez haline gelir, hele hele Orta Koridor olarak değerlendirdiğimiz zaman da ana merkezlerden birisi haline gelecektir” dedi.

Süreç nasıl ilerleyecek, belirsizlikler neler

Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında 10 Kasım’da imzalanan anlaşmada bazı belirsizlikler bulunuyor. Bu koridorun ne zaman kurulacağı, kontrolünün kimde olacağı. Rus yönetimi anlaşmada bunu muğlak bırakmış durumda. Bu konuda Türkiye, Rusya ve Azerbaycan arasında görüşmeler devam ediyor.

Nahçıvan, namı diğer “Şark Kapısı” sadece “Türk Kapısı” olmanın dışında Kafkasya ekseninde barış ve huzurunu tesis edecek, uzun yıllar birbirinden kopan Türk toplumlarını hem ekonomik, hem ticari, hem de kültürel olarak birbirine daha sıkı bağlayacak bir öneme sahip.

Aydın Öztürk (https://twitter.com/oztrk_aydnTR)